Λίγα λόγια για την ταπισερί και το έργο του Στάθη Κατσαρέλη,
από την Αγγέλα Ταμβάκη, επιμελήτρια Εθνικής Πινακοθήκης

Η υφαντική ανήκει στις αρχαιότερες τέχνες του ανθρώπου και η πρώιμη εμφάνισή της συνδέεται με καθαρά πρακτικούς σκοπούς. Η διακοσμητική όμως υφαντική, που δείγματά της είναι τόσο οι τοιχοτάπητες όσο και τα μικρότερα καλύμματα που προορίζονταν για την διακόσμηση εσωτερικών χώρων, έχει διαφορετικές αφετηρίες και διαφορετικό προορισμό. Χαρακτηριστική για την τέχνη της ταπισερί είναι η στενή σύνδεσή της με την ζωγραφιή. Τα πιο αντιπροσωπευτικά θέματα που χρησιμοποιήθηκαν για ταπισερί σε μεγάλη κλίμακα έχουν μνημειακό χαρακτήρα και φανερές αναλογίες με αντίστοιχα της ζωγραφικής στις διάφορες εποχές και περιοχές. Εκτός όμως από την διακοσμητική ταπισερί στη μνημειακή αυτή μορφή της που έχει άμεση σχέση με τις κατευθύνσεις τις «επίσημης» τέχνης και τα γούστα ορισμένων κοινωνικών τάξεων, η λαϊκή υφαντική σημείωσε σε πολλές χώρες της Ευρώπης, και ιδιαίτερα σε εκείνες της Βαλκανικής χερσονήσου και του Μεσογειακού χώρου, αξιόλογη άνθηση. Στην Ελλάδα η λαϊκή υφαντική χαρακτηρίζεται από χαρακτηριστικά και με εντυπωσιακή ποικιλία χρωμάτων και μοτίβων. Αναμνήσεις από την Αρχαία Ελλάδα και το Βυζάντιο και επιδράσεις από την Ανατολή και τη Δύση διασταυρώνονται στο ρεπερτόριο των άξιων ανωνύμων εκπροσώπων της τέχνης αυτής, με μεγαλύτερη συχνότητα φυσικών και διακοσμητικών μοτίβων και σπανιότερη εμφάνιση μορφών, όπως είναι τα πουλιά και οι καβαλάρηδες.

Τις τελευταίες δεκαετίες παράλληλα με κάποιες προσπάθειες συνέχισης της παραδοσιακής λαϊκής υφαντικής και αρκετά συζητήσιμες «αναβιώσεις» και απόπειρες εκσυχρονισμού κάτω από την επίδραση του τουρισμού, υπάρχουν και καλλιτέχνες, που ασχολούνται με την ταπισερί μέσα στο πλαίσιο των σύγχρονων καλλιτεχνικών αναζητήσεων. Στο χώρο αυτό εντάσσονται και οι δημιουργίες του Στάθη Κατσαρέλη.

Έχοντας μελετήσει τόσο την ιστορία της ευρωπαϊκής ταπισερί όσο και την δική μας πλούσια παράδοση της λαϊκής υφαντικής, επιλέγει τα στοιχεία που εκφράζουν με τον πιο ταιριαστό τρόπο το πνεύμα των καλλιτεχνικών του αναζητήσεων χωρίς φανερούς επηρεασμούς. Εργάζεται με την τεχνική της κλασσικής ταπισερί σε όρθιο αργαλειό, επινοώντας δικές του τεχνικές και προχωρώντας σε τολμηρές επεμβάσεις με την επεξεργασία της φυσικής βαφής. Σημαντικό ρόλο παίζει για το τελικό αποτέλεσμα η αξιοποίηση των δυνατοτήτων των φυτικών χρωμάτων που είχε την ευκαιρία να γνωρίσει τόσο καλά τις ακούραστες περιηγήσεις του σε γνωστές και άγνωστες γωνίες της πατρίδας μας.  Χωρίς να καταφεύγει σε εξεζητημένες λύσεις, δημιουργεί γοητευτικές εικόνες από την ελληνική φύση με πολύ προσωπικό ύφος. Πρόκειται στην πραγματικότητα για μια ελκυστική ζωγραφική με νήματα, όπου ο πλούτος της χρωματικής κλίμακας δεν αποκλείει και την παρουσία κάποιων γεωμετρικών θεμάτων που ξαφνιάζουν με την χρωματική λιτότητα και την μορφική αυστηρότητά τους. Τα ταξίδια έδωσαν το έναυσμα για την δημιουργία ενός αξιόλογου εικαστικού οδοιπορικού. Το πραγματικό συνυπάρχει εδώ αρμονικά με το φανταστικό. Η ανάπλαση των στοιχείων της πραγματικότητας γίνεται με γνώση και ταλέντο, ενώ προχωρεί αποφασιστικά προς την κατάκτηση ενός προσωπικού ύφους. Η αίσθηση του μέτρου απομακρύνει τον κίνδυνο της καταφυγής στην εύκολη γραφικότητα, χωρίς όμως να αποκλείει την αξιοποίηση του διακοσμητικού χαρακτήρα των συνθέσεων. Ο καλλιτέχνης κατορθώνει έτσι να συμπορεύεται με τις πιο καινοφανείς αναζητήσεις, διεκδικώντας τον δικό του χώρο, χωρίς να υιοθετεί αβασάνιστα βεβιασμένες λύσεις μόνο και μόνο επειδή πρέπει να δείξει ότι είναι στο πνεύμα των καιρών.

Αγγέλα Ταμβάκη, επιμελήτρια Εθνικής Πινακοθήκης

Τέχνη από τη Φύση
από την Αθηνά Σχινά, Κριτικός και Ιστορικός Τέχνης

Στον Στάθη Κατσαρέλη, πριν από την προσέγγιση του εικαστικού του έργου που παράγει με συνέπεια, εμβάθυνση και συστηματικότητα εδώ και χρόνια, οφείλουμε να αποδώσουμε τον ρόλο του ιχνευτή. Δεν πρόκειται απλώς για τα δεκάδες έργα που με υπομονή και ευλαβική άσκηση, ως προς την γνώση και την συμπεριφορά των υλικών του, πραγματοποιεί. Στο μορφικό αποτέλεσμα του κάθε έργου του που υλοποιεί, έχει κατορθώσει να ενσωματώσει, χωρίς επιδειξιομανία, όλα τα διαδικαστικά στάδια που προηγούνται και τον εκφράζουν ως ενιαία γλώσσα σχηματισμού της σύνθεσης.

Η όλη διαδικασία ξεκινά για τον καλλιτέχνη με μια σειρά περιηγήσεων στην φύση, όλες τις εποχές και σε διάφορες περιοχές της. Σ’ αυτές του τις περιηγήσεις συλλέγει φυλλώματα, άνθη, καρπούς, κλαδάκια δέντρων, θάμνων, φλούδες κορμών και ρίζες φυτών, συγκεντρώνοντας ένα δικό του βοτανολόγιο. Παραλλήλως επιλέγει, (καταφεύγοντας στις πηγές επεξεργασίας), το μαλλί, το μετάξι, το λινάρι κτλ. Δοκιμάζει κατόπιν μια μεγάλη κλίμακα βαφών, χειριζόμενος με άνεση συνδυασμούς και ιδιαιτερότητες που εξάγονται από τους ποικίλους πειραματισμούς του.  Μετά την σταθεροποίηση των χρωμάτων του αρχίζει την ύφανση, άλλοτε με σχέδιο που έχει προετοιμάσει και πότε απευθείας, χειριζόμενος τα νήματα στο υφάδι και στο στημόνι, των όρθιων και κατασκευασμένων από τον ίδιο αργαλειών του.

Ο Στάθης Κατσαρέλης δεν είναι απλώς ένας ζωγράφος που υιοθετεί και συνεχίζει να ακολουθεί μια λαϊκή παράδοση. Είναι ζωγράφος που έχει ανταλλάξει τα πινέλα και τα χημικά χρώματα με τα νήματα και τις φυσικές τους αναλλοίωτες αποχρώσεις, κατορθώνοντας να παράγει μέσα από τις πλέξεις του λεπτές χρωματικές τονικότητες χωρίς ο χρόνος και το φως να τις παραλλάσσουν ή να τις φθείρουν.

Ο ζωγραφικός καμβάς του είναι η ίδια η ύφανση και οι δεκάδες ποικιλίες της, καθώς και οι συνδυασμοί τους. Εργάζεται με βάση την οριζόντια και την κάθετη διάσταση, χωρίς να τον δεσμεύει η κατασκευαστική ιεραρχία, η οποία μάλλον τον απελευθερώνει εκφραστικά, καθώς του επιτρέπει να ακολουθεί και ταυτοχρόνως να αποστασιοποιείται από πρότυπα. Τόσο από την λαϊκή παράδοση, όσο και από την δυτική ζωγραφική, την υφαντική και την μικροτεχνία τους, αντλεί όσα στοιχεία του είναι απολύτως απαραίτητα, τα οποία αφομοιωμένα και ανανεωμένα συσχετίζει μεταξύ τους, εμβολιάζοντας δημιουργικά την διαμόρφωση της δικής του εντέλει προσωπικής γλώσσας.

Βουνά και θάλασσες, ξημερώματα και ηλιοβασιλέματα συναντούν στις συνθέσεις του Στάθη Κατσαρέλη παράλιες πολιτείες, με πετεινά του ουρανού να κυκλοφορούν σε γεωργημένες από τα όνειρα εκτάσεις, οικοδομώντας δρομολόγια νεφελών σ΄ ένα δικό του παραμυθένιο στερέωμα. Είναι εκεί που ξαφνικά ανθίζουν τα λουλούδια του, ξεφυτρώνουν πολιτείες, κλαδιά και φυλλώματα με ανάμεσα λιγοστές ανθρώπινες μορφές να εμφανίζονται ως personae ενός μιμοδράματος, απ’  όπου βλασταίνουν πόθοι και ελπίδες, άλματα και εμβαπτίσεις στο συλλογικό ασυνείδητο, το οποίο διαρκώς μεταλλάσσεται από τις διαδοχικές εντυπώσεις που προκαλούν τα ερεθίσματα της ζωής.

Αθηνά Σχινά, Κριτικός και Ιστορικός Τέχνης